Οι φόροι αποτελούν σημαντικό εργαλείο άσκησης της Οικονομικής πολιτικής.

Εκτός από την αναγκαιότητά τους για τη λειτουργία του κράτους, χρησιμοποιούνται, πολλές φορές, διαχρονικά και διατοπικά, και ως εργαλείο για την επίτευξη δημοσιονομικής προσαρμογής.

Έχει όμως αποδειχθεί ότι η προσαρμογή που στηρίζεται περισσότερο στη μείωση των δημοσίων δαπανών (με εξαίρεση της δημόσιες επενδύσεις), και όχι στην αύξηση των φόρων, έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να οδηγήσει σε διατηρήσιμη μείωση του ελλείμματος και του δημοσίου χρέους.

Η άποψη αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνονται και από τα στοιχεία του Πίνακα που ακολουθεί, όπου παρουσιάζεται η δημοσιονομική προσαρμογή για μία σειρά από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ράπανος και Καπλάνογλου, 2011).

Χώρα	Περίοδος προσαρμογής	% της συνολικής προσαρμογής από αύξηση των εσόδων	% της συνολικής προσαρμογής από περικοπή δαπανών
Πορτογαλία	’86-‘90	110,6	-10,6
Ιταλία	’89-‘97	85,3	14,7
Ελλάδα	’89-‘94	84,0	16
Γαλλία	’93-‘97	70,7	29,3
Δανία	’82-‘86	28,2	71,8
Ην. Βασίλειο	’93-‘99	20,0	80,0
Αυστρία	’95-2001	12,2	87,8
Βέλγιο	’81-‘90	1,8	98,2
Σουηδία	’93-‘98	-25,7	125,7
Ιρλανδία	’85-‘89	-46,9	146,9
Φινλανδία	’92-2000	-63,4	163,4
Ολλανδία	’90-2000	-89,1	189,1

Πηγή: Alcidi and Gros (2010).

Σε κάθε περίπτωση, το φορολογικό σύστημα στο οποίο εδράζεται η επιβολή των φόρων πρέπει να διέπεται από συγκεκριμένες θεμελιώδεις αρχές, όπως:

1^ον. Η διαφάνεια: Το φορολογικό σύστημα δεν πρέπει να προκαλεί αμφιβολίες ως προς τους κανόνες του και τη θέσπισή τους, ούτε και υποψίες για τον τρόπο εφαρμογής του από τη Διοίκηση.

2^ον. Η ουδετερότητα: Δεν πρέπει να καθοδηγεί την οικονομική συμπεριφορά προκαλώντας οικονομικές στρεβλώσεις, με εξαίρεση περιπτώσεις κοινωνικής ευαισθησίας ή περιφερειακής ανάπτυξης.

3^ον. Η ευρύτητα της φορολογικής βάσης: Οι φόροι πρέπει να επιβάλλονται σε όσο το δυνατόν πιο πλατιά φορολογική βάση με ελάχιστες και κοινωνικά επιβαλλόμενες περιπτώσεις συναλλαγών ώστε τα δημόσια έσοδα να είναι υψηλά και οι συντελεστές όσο το δυνατόν πιο χαμηλοί.

4^ον. Η απλότητα: Να περιλαμβάνει απλούς κανόνες και διαδικασίες ώστε να ελαχιστοποιείται το οικονομικό κόστος συμμόρφωσης και να είναι κατανοητό από τους φορολογούμενους, τους εφοριακούς και τους δικαστικούς.

5^ον. Η σταθερότητα: Οι κανόνες του φορολογικού συστήματος πρέπει να μην αλλάζουν συχνά, παρά μόνον εφόσον το επιτάσσει η ανάγκη για προσαρμογή στις εξελισσόμενες αλλαγές.

6^ον. Η λειτουργικότητα: Το σύστημα δεν πρέπει να είναι γραφειοκρατικό.

7^ον. Η στόχευση στην ανάπτυξη: Οι φόροι πρέπει να αποσπούν όσο το δυνατόν μικρότερο ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος του πολίτη για να μπορεί το υπόλοιπο να διοχετεύεται στην πραγματική Οικονομία και να τροφοδοτείται η ανάπτυξη.

8^ον. Η ισορροπία των φόρων: Πρέπει να επιτυγχάνει ισορροπία μεταξύ των διαφόρων ειδών φόρων για λόγους δικαιοσύνης αλλά και αντιμετώπισης απρόβλεπτων οικονομικών συνθηκών.

9^ον. Η ισότητα: Το σύστημα θα πρέπει να στηρίζεται στην αρχή της οριζόντιας και κάθετης φορολογικής ισότητας και να επιτυγχάνει τη δίκαιη κατανομή του φορολογικού βάρους.

10^ον. Η νομιμότητα: Το φορολογικό σύστημα δεν πρέπει να αντιτίθενται στις αρχές του Καταστατικού Χάρτη της Πολιτείας και τις Διεθνείς Συνθήκες.

Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν αυτές οι αρχές διέπουν το σημερινό φορολογικό σύστημα της χώρας μας. Πολύ φοβάμαι πως όχι. Και εξηγώ:

1^ον. Το σύστημα είναι έντονα γραφειοκρατικό. Όλες οι φορολογικές διατάξεις αριθμούν, τους τελευταίους 14 μήνες, 1.718 σελίδες.

2^ον. Το σύστημα είναι πολύπλοκο. Την τελευταία χρονιά έχουν ψηφιστεί 10 Νόμοι με αποκλειστικά φορολογικές ή κατά κύριο λόγο διατάξεις.

3^ον. Το σύστημα είναι αντιφατικό. Από τη μία υποτίθεται ότι καταδιώκει, με κάθε μέσο, τη φοροδιαφυγή και από την άλλη αμνηστεύει, μέσω της περαίωσης, όσους έχουν φοροδιαφύγει προκειμένου να καλύψει «μαύρες τρύπες» στην εκτέλεση του Προϋπολογισμού.

4^ον. Το σύστημα είναι άδικο. Το Κράτος θεωρεί τον φορολογούμενο εξαρχής εν δυνάμει φοροφυγά και όχι ειλικρινή, μέχρι απόδειξης του εναντίου.

5^ον. Το σύστημα δεν χαρακτηρίζεται από σταθερότητα. Εντός μικρού χρονικού διαστήματος νέες διατάξεις καταργούν ή μεταβάλλουν διατάξεις άλλων φορολογικών νόμων.

6^ον. Το σύστημα δεν στοχεύει στην ανάπτυξη. Η Πολιτεία έχει «μονιμοποιήσει» τις έκτακτες εισφορές των επιχειρήσεων και πλέον, μέσω του Μακροπρόθεσμου Προγράμματος, επιβάλλει, ακόμη και αναδρομικά, έκτακτες εισφορές και στα νοικοκυριά.

7^ον. Το Κράτος δεν είναι συνεπές στις υποχρεώσεις του. Μάλιστα, με δεδομένο ότι οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του Δημοσίου προς τρίτους ανέρχονται στα 6 δισ. ευρώ, αποδεικνύεται ότι η Κυβέρνηση έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο «εσωτερικό χρέος».

8^ον. Το σύστημα είναι αναποτελεσματικό. Η υπερφορολόγηση νοικοκυριών και επιχειρήσεων δεν έχει οδηγήσει στην επιθυμητή αύξηση των εσόδων. Αντιθέτως μάλιστα, παρατηρείται μείωση των εσόδων (τα καθαρά έσοδα έχουν μειωθεί κατά 9,1% το πρώτο τετράμηνο του έτους, έναντι ετήσιου στόχου για αύξηση κατά 8,5%).

Και η φορολογική αφαίμαξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων συνεχίζεται με το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα της Κυβέρνησης.

Όμως, σύμφωνα και με την Τράπεζα της Ελλάδος, «περαιτέρω αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης των ήδη φορολογουμένων θα κατέληγε όχι μόνο να επιτείνει την ύφεση, αλλά και να επιτύχει το αντίθετο από το αναμενόμενο αποτέλεσμα, δηλαδή μείωση αντί αύξησης των εσόδων» [Νομισματική Πολιτική, Ενδιάμεση Έκθεση 2010].

Και εκτός των άλλων, διογκώνεται και η φοροδιαφυγή.

Φοροδιαφυγή η οποία έχει τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες.

Η οποία υπονομεύει κάθε προσπάθεια δημοσιονομικής εξυγίανσης, υποδαυλίζει τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών, δημιουργεί συνθήκες μη υγιούς ανταγωνισμού στην οικονομία, θίγει ζητήματα ισονομίας και ισοπολιτείας, υποσκάπτει το ρόλο του κοινωνικού κράτους, «ροκανίζει» την κοινωνική συνοχή.

Φαινόμενο βέβαια που καμία χώρα δεν έχει κατορθώσει να αντιμετωπίσει με απόλυτη αποτελεσματικότητα.

Άλλωστε, η ίδια η φύση του φόρου, που αποτελεί για το φορολογούμενο υποχρεωτική μονομερή μεταβίβαση πόρων προς το κράτος, χωρίς άμεσο αντάλλαγμα ή αντίκρισμα, συντελεί σ’ αυτό.

Όλες οι Κυβερνήσεις θέτουν τον περιορισμό της φοροδιαφυγής ως έναν κεντρικό στόχο της πολιτικής τους.

Τα αποτελέσματα, όμως, αυτών των προσπαθειών στη χώρα μας δεν είναι ακόμη ικανοποιητικά.

Έτσι, τα συνολικά φορολογικά έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ στη χώρα μας είναι συστηματικά και σημαντικά χαμηλότερα από το μέσο όρο της ευρωζώνης (όπως φαίνεται και στον ακόλουθο Πίνακα).

Έσοδα Γενικής Κυβέρνησης 2000-2010 (% ΑΕΠ)
	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Ελλάδα	43,0	40,9	40,3	39,0	38,1	38,6	39,2	40,0	39,9	37,3	39,1
Ευρωζώνη-17	46,2	45,4	44,9	44,9	44,5	44,8	45,3	45,3	44,9	44,5	44,5
Πηγή: Eurostat

Η εκτεταμένη μάλιστα φοροδιαφυγή που παρατηρείται στις ομάδες των μη μισθωτών/συνταξιούχων (όπως συνάγεται από τον ακόλουθο Πίνακα) συνεπάγεται και τον περιορισμό της αναδιανεμητικής επίδρασης της άμεσης φορολογίας.

Οικονομικό έτος 2009 – Διάρθρωση φορολογίας εισοδήματος

φυσικών και νομικών προσώπων (σε ευρώ)

Κατηγορίες		Φορολογούμενο εισόδημα	Φορολογητέα κέρδη	Διάρθρωση (%)
Φυσικά πρόσωπα	Μισθωτοί/Συνταξιούχοι	78.541.624.914	–	68,23
	Λοιποί φορολογούμενοι	19.856.333.074	–	17,25
Νομικά πρόσωπα		–	16.709.680.078	14,52
Σύνολο		115.107.638.066		100,00
Πηγή: Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων

Η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής απαιτεί:

1^η. Τη μείωση των φορολογικών συντελεστών ώστε να μειωθούν τα κίνητρα για φοροδιαφυγή.

2^η. Την απλοποίηση, τον εξορθολογισμό και την κωδικοποίηση της φορολογικής νομοθεσίας ώστε να μειωθούν τα περιθώρια φοροδιαφυγής («κλείσιμο παραθύρων»).

3^η. Την αυστηροποίηση των ποινών για τους φοροφυγάδες ώστε να αυξηθεί το κόστος της φοροδιαφυγής.

4^η. Τον περιορισμό της επαφής φορολογούμενου – φορολογικής αρχής ώστε να μειωθούν οι δυνατότητες φοροδιαφυγής.

Ένας τέτοιος συνδυασμός φορολογικού συστήματος μπορεί να επιτύχει το τον διπλό στόχο της οικονομικής αποτελεσματικότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Share